"Het doel van het aanleg was 

- economisch en politiek een geheel op Belgisch grondgebied gelegen scheepvaartverbinding van hoog potentieel te scheppen tussen het industriegebied van Luik en de Antwerpse haven; 

- strategisch het gat in de verdedigingslinie te dichten tussen het plateau van Herve en de Kempen tegenover een eventueel te vormen Duits bruggenhoofd bij Maastricht, en een kunstmatige hinderpaal te scheppen welke de Maas, natuurlijke hinderpaal, verdubbelde.

Economisch, politiek: de vervanging van de Kempische Kanalen  De bestaande kanalen, die de grote handelshaven van Antwerpen binnen het bereik brachten van het industriecentrum van Luik, waren oud en niet mehr voldoende om het hoofd te bieden aan het steeds toenemende vervoer. Zestien dagen waren inderdaad gemiddeld nodig om de afstand af te leggen tussen die twee steden. Het vrachtloon was derhalve hoog en het verkeer had overigens zijn maximum bereikt. Daardoor werd de lengte van de vaarroute bekort van 155 km tot 129,6 km en de aantal sluizen teruggebracht van 23 tot 6. Het Albert-kanaal nu kwam in hoge mate de verbindingen verbeteren tussen de twee centra en eveneen de verbinding tussen de Belgische havens en haar achterland. Sedert 1918 wordt er in Belgisch-Limburg een nieuw kolenveld ontgonnen, dat zich over 1800km² uitstrekt. Het Albert-kanaal is de ideale verkeersweg voor deze Limburgse kolenmijnen. Economisch gesproken, eindigt de Maas nu in Antwerpen, vermits het Albert-kanaal de Maas eigenlijk verlengt tot Antwerpen. Aan de Maas werden ook belangrijk verbeteringswerken uitgevoerd en andere zijn ontworpen.

Op politiek gebied, anderzijds moest het Albert-kanaal de repliek zijn van het Julianakanaal, dat destijds door Nederlands Limburg werd aangelegd. Het kanaal neemt zijn oersprong te Monsin, aan de Maas, even beneden Luik, loopt evenwijdig met de stroom tot Klein-Ternaaien, waar twee sluizen het in verbinding stellen met het Nederlandse gedeelte van het kanaal Luik-Maastricht; het volgt dan de Nederlandse grens tot Briegden, waar een aftakking het verbindt met het Zuid-Willemskanaal te Neerhaven. Dan, over Eigenbilzen en Genk loopt het naar Hasselt, vanwaar het, tot Kwaadmechelen, het oude vertakkingskanaal naar Hasselt vervangt; van daar ten Z. van Herenthals, waar het verbonden is met de Verbindingsvaart van de Maas met de Schelde (thans genaamd Kanaal Bocholt - Herenthals), richt het zich langs Viersel naar Antwerpen. Te Viersel gaat een vertakking over Lier naar Duffel, ter verbinding van het kanaal met de Schelde langs de Kleine Nete, de Beneden Nete en de Rupel. Aldus zat het Maas- en het Limburgs kolenmijnverkeer, dat bestemd is voor de beide Vlaanderen en de haven van Gent, de dokken van Antwerpen niet moeten doorvaren. 

Aan zijn oorsprong te Luik bevindt het Albert-kanaal zich op het peil (+60), het eerste sluizen-complex te Diepenbeek (10,10m verval), het vierde te Kwaadmechelen (10,00m verval), het vijfde te Oolen (10,00m verval) en het zesde te Wijnegeen (5,70m verval). Het totaal verval bedraagt dus 56m, over een lengte van 129,6km. Ieder der zes sluizen-complexe bestaat uit twee grote sluizen van 136 x 16 x 4m en een kleine van 55x7,50m, die telkens werd vervangen door een grote sluis (200 x 24m) voor duwvaartkonvooien van 9000 t,  uitgezonderd te Wijnegeen waar het complex één grote en één kleine omvat. Het normale dwarsprofiel van het kanaal is 5m diep op de as, 4,70 m aan de kanten, 30m breed bij 2,50m diepgang en 151m² natte oppervlakte. De helling van de taluds hangt af van de aard van het terrein. Een oneffenheid van 2m breedte op 1,50m onder het watervlak beschut de taluds tegen de golfslag. Boven de oneffenheid zijn de taluds bekleed, meestal met een glooiing in gemetselde blokstenen of in betonplaten.

De taluds in het krijt habben een helling van 1/4 op de Z.W.-oever. De taluds zijn trapsgewijze aangelegd, wlke trede heeft 10m hoogte en een breedte van 1 tot 1,50. Een tweede ingraving is die van Vroenhoven-Veldwezelt en een derde bevindt zich te Eigenbilzen. Deze laatste is van gans andere aard en het verwezenlijken ervan bood grote moeilijkheden gezien de aard van de grond. Na langdurige studie werd de moeilijkheid overwonnen door het aanleggen van zeer platte taluds 16/4, voorzien van een bijzonder draineersysteem, dat goed voldeed.

Het aanleggen van het kanaal vergde aan grondverzet 68.300.000m³ aan uitgravingen en 17.100.000m³ aan aanvullingen, dus totaal 85.400.000m³ aan grondwerk, het gebruik van 481.000 ton cement en van 40.000 ton staal. De uitgaven weren geschat op 2.200.000.000 Fr.

Het kanaal is aangeled voor schepen van 2000 ton maar is vooral gebouwd voor een snel en ekonomisch verkeer met schepen van 1350 ton. Het heeft geen verdeelpand, zodat de voeding geheel met Maaswater kan geschieden, hetgeen is toegestaan bij uitspraak van het Internationaal Gerechtshof van 28.Juni 1937. Er bevinden sich binnenhavens te Monsin, te Hasselt, Genk, Zolder en Beringen. Deze laatste drie zijn bestemd voor de nabijgelegen kolenmijnen. Een merkwaardigheid van het kanaal is de insnede van Caster, welke begint juist daar waar het kanaal ombuigt om de Nederlandse grens te volgen, bij Ternaaien. De lengte van de ingraving bedraagt 1300 m en haar grootste diepte tussen peil 120 en peil 55 (bodem van het kanaal): 65m. Daar moesten 25 miljoen m³ worden uitgegraven.

Het Albertkanaal is de belangrijkste waterweg voor de binnenscheepvaart in België. Zijn aandeel in het totale aantal in België per binnenschip vervoerde tonkilometers bedraagd 33% (1987). In de periode 1949-87 steeg de vervoerde tonnenmaat met 127,7% en het aantal tkm met 112,2% (1,6 miljard tkm in 1987). Het goederenverkeer in de richting Antwerpen wordt beheerst door bouwmaterialien en metalen. In opwaartse richting (naar Luik) domineren vloeibare brandstoffen en - in mindere mate wegens concurrentie van de spoorwegen - ertsen."

[Lit. A.Delmer, Le Canal Albert, 2 vols., Paris 1939]

Der Albert-Kanal ersetzt die Kempenkanäle, die bis dahin als Verbindung zwischen Lüttich und Antwerpen dienten, dem zunehmenden Verkehr größerer Schiffe aber nicht mehr gewachsen waren. Die neue Wasserstraße sollte mit 129,6 km rund 25 Kilometer kürzer sein als die alte und durch die Verminderung der Schleusen von 23 auf 6 die Fahrzeit von 16 Tagen erheblich verkürzen. Damit bekamen nicht nur die Zechen des neuerschlossenen Kohlenfelds im Limburgischen direkten Zugang zum Hafen von Antwerpen. Der Albert-Kanal bildete auch einen Anschluß der Maas an die belgische Küste, ohne Umweg über die Niederlande.

Nationalpolitisch stellt der Albert-Kanal das Gegenstück zum Juliana-Kanal im niederländischen Limburg dar. Von Monsin an der Maas unterhalb von Lüttich ausgehend verläuft er bis Klein-Ternaaien parallel zur Maas. Von hier folgt der Kanal bis Briegden der belgisch-niederländischen Grenze. Von Briegden führt die Trasse über Eigenbilzen und Genk nach Hasselt, um bis Kwaadmechelen den alten Zweigkanal nach Hasselt zu ersetzen. Südlich von Herenthals führt der der Kanal an Viersel vorbei nach Antwerpen. Verschiedene Abzweigungen verbinden den Kanal mit dem nordbelgisch-südniederländischen Wasserstraßennetz: so besteht bei Ternaaien eine Verzweigung nach Maastricht, bei Briegden ein Verbindung zum Zuid-Willemkanaal und südlich von Herenthals ein Anschluß zum Kanal Bocholt-Herenthals. Zur Vermeidung des Antwerpener Hafens bestand außerdem eine Umfahrung, die von Viersel über Lier und Duffel zur Schelde führte und sich der Flüsse Kleine Nete, Beneden Nete und Rupel bediente und vom Kohlenverkehr nach Flandern und dem Hafen von Gent genutzt wurde.

Sechs Schleusen überwinden die Fallhöhe des Kanals von 56m. Jeder Schleusenkomplex bestand aus zwei großen Schleusen von 136 m Länge und 16 m Breite und einer kleinen mit den Abmessungen 55 x 7,50 m, die durch eine große von 200 m Länge und 24 m Breite ersetzt wurde, um größeren Schubverbänden mit vier Leichtern Platz zu bieten. Lediglich bei den Schleusen von Wijnegeen beschränkte man sich auf eine große und eine kleine Schleuse.

Das Querprofil des Kanals, der sein Wasser nach einem Vertrag von 1937 aus der Maas bezieht, weist eine Breite von 30m auf, bei einer Achsentiefe von 5 m auf, die an den Seiten auf 4,70 m vermindert ist. Die Böschungen sind zum Schutz gegen Wellenschlag geschrägt und mit Steinen oder Betonplatten bekleidet.

Die Anlage des Kanals schloß die Bewegung von rd. 85 Mio Kubikmeter Erde ein, wobei 68 Mio. ausgegraben und 17 Mio. angefüllt wurden. Mehr als ein Drittel der Ausgrabungen entfällt auf den rd. 1300 m langen, bis zu 65 m tiefen Einschnitt bei Caster nahe Ternaaien. Darüberhinaus wurden 481.000 t Zement und 40.000 t Stahl verbaut. Der Bau kostete geschätzte 2.2 Mrd. Belgische Francs.

Der Kanal, der für Schiffe bis 2.000 t Tragfähigkeit eingerichtet wurde, sollte vor allem den Verkehr mit Fahrzeugen von 1.350 t (entsprechend dem Rhein-Herne-Kanalschiff) beschleunigen und die Frachtkosten senken. Häfen wurden in Monsin, Hasselt, Genk, Zolder und Beringen angelegt, wobei die drei letzteren vor allem dem Kohlenexport der benachbarten Zechen dienten.